Pas op je oren!

NRC Handelsblad 28-01-2010, pagina 6

Volksgezondheid

Die muziek moet zachter

Earproof, een bedrijf dat oorpluggen op maat verkoopt, staat met deze posters op festivals, om aandacht te vestigen op de risico’s op gehoorschade. Beeld Earproof

Brussel wil het volume van mp3-spelers naar beneden bijstellen. Te veel jongeren lopen risico op gehoorschade.

Door onze redacteuren
CLAUDIA KAMMER
ANNEMARIE KAS

Peter van Galen heeft sinds vijf jaar een piep in zijn oren. Of die komt door tien jaar rondlopen in de luidruchtige muziekindustrie in Amsterdam, of door het vuurwerk dat naast zijn oor ontplofte toen hij een jaar of twaalf was, of door het veelvuldig luisteren naar zijn iPod – hij weet het niet. „Het zal een combinatie van die zaken zijn.”

Hoe dan ook, die piep is permanent aanwezig. Hij gaat ook niet meer weg, weet Van Galen inmiddels. Hij is oprichter van Earproof, een bedrijf dat oorpluggen op maat levert. Daar was hij al mee begonnen vóórdat hij zelf een pieptoon in zijn oor kreeg.

„Ben ik in een rustige ruimte, dan is de piep luid en duidelijk aanwezig. Op een beurs of in een café is hij op de achtergrond, maar hij is er altijd.” Van Galen leerde ermee leven, maar dat is niet gemakkelijk, vertelt hij. „Mensen gaan eraan onderdoor. Op internet staan brieven van mensen die zelfmoord pleegden, omdat ze er niet meer mee konden omgaan.”

Eén van de boosdoeners voor de permanente gehoorschade bij Van Galen is het harde geluid van zijn mp3-speler. Dat het volume van die apparaatjes een gevaar kan betekenen voor de volksgezondheid, is inmiddels ook doorgedrongen tot de Europese Commissie. Eurocommissaris Meglana Kuneva (Consumentenzaken) stelde vorig jaar voor om het volume van draagbare muziekspelers – waartoe ook mobiele telefoons gerekend worden – te beperken.

Het aantal consumenten dat risico loopt op gehoorschade door harde muziek is de laatste jaren hard gestegen. De Europese Commissie schat dat 10 miljoen consumenten risico lopen. Die cijfers stammen uit de tijd van de walkman, die niet harder dan 100 decibel kon; anders vervormde het geluid. De mp3-speler geeft door geavanceerde technologie onvervormd geluid tot wel 130 decibel.

Uit onderzoek van het Erasmus Medisch Centrum in Rotterdam blijkt dat eenderde van de Nederlandse jongeren van 12 tot 16 jaar structureel naar te harde muziek luistert. Zij riskeren permanent, onherstelbaar gehoorverlies.

Koptelefoontjes die standaard bij mp3-spelers worden meegeleverd, zijn vaak van twijfelachtige kwaliteit. Zelfs de beroemde witte ‘oortjes’ van de Apple iPod sluiten bij veel gebruikers slecht op het oor aan. Er lekt geluid weg en de luisteraar moet het volume opschroeven om de muziek boven de buitenwereld uit te horen. Dat vergroot het risico op gehoorbeschadiging.

Als het geluid veel beter wordt bij het stevig aandrukken van de oortjes, is het tijd voor een nieuwe koptelefoon. Fabrikanten als Creative en Sony leveren in-ear systemen met plastic opzetstukken in meerdere maten. Hoe beter die ‘plug’ in het oor past, hoe minder geluidslekkage – zowel naar binnen als naar buiten.

Goede losse koptelefoons van Shure, Sennheiser of Ultimate Ears kosten 100 euro of meer. Professionele oordoppen (300-1.000 euro) beschikken over soms wel drie verschillende speakertjes per oor, om laag, midden en hoge tonen beter weer te geven. Al die aandacht voor de klankweergave komt alleen tot zijn recht als er een oorplug op maat bij geleverd wordt.

Marc Hijink

Audioloog Jan de Laat ziet op zijn spreekuur bij het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC) met grote regelmaat jongeren die klagen over een pieptoon in hun oren die niet meer weggaat. Of ze merken dat ze minder verstaan als er geroezemoes is op de achtergrond. Die jongeren zijn vaak emotioneel. „Veel jongeren kiezen een beroep waarbij mondelinge communicatie en dus goed horen belangrijk is.”

Brussel zet dan ook vaart achter de nieuwe regels voor geluidsbegrenzing op mp3-spelers. De Europese Commissie vroeg Cenelec, het Europese normalisatie-instituut dat standaarden voor elektronische apparatuur opstelt, om haast te maken. Vorig jaar september kwam Kuneva met het voorstel en al in december stuurde het instituut de voorstellen naar alle nationale standaardisatiecomités. Die hebben tot eind februari de tijd om te reageren op het voorstel. Daarin staat dat het maximale volume 85 decibel moet worden. Je mag daar als luisteraar overheen gaan, tot maximaal 100 decibel, maar dan moet de muziekspeler een waarschuwing geven dat een hoger volume schadelijk kan zijn voor het gehoor. De gebruiker kan dan doorgaan door bijvoorbeeld ‘ok’ aan te klikken op het display.

Jos Remy, voorzitter van de Europese werkgroep geluidsbeperking, verwacht en hoopt dat de comités weinig mitsen en maren aandragen. „We hebben bewust alleen de grenzen van 85 en 100 decibel vastgesteld. Producenten mogen vervolgens zelf bepalen hóe hun product de consument waarschuwt als hij de 85 decibel overschrijdt. Via de software van het programma is dat het gemakkelijkst te regelen, door via het menu op ‘ok’ te klikken. Maar je kunt je ook een stem in het oor voorstellen of een lampje dat gaat branden”, vertelt Remy. Eventuele problemen verwacht hij bij producenten van muziekspelers in het goedkope segment. Die gebruiken eenvoudige software en hebben vaak ook geen display waarop een waarschuwing kan verschijnen.

Voor de fabrikanten komt de strengere regelgeving niet uit de lucht vallen. In Frankrijk geldt de maximale bovengrens van 100 decibel al enkele jaren. Wie op de Europese markt groot wil zijn, laat zijn mp3-spelers daar dus al aan voldoen, zegt Jos Remy. „Al zijn er zeker nog spelers die met gemak de 115 of zelfs 120 decibel halen. En de oordopjes kunnen dat nog verhogen, met 7 tot 9 decibel.”

Eenduidige Europese regelgeving is ook in het belang van fabrikanten; zij kunnen dan één product voor de Europese markt maken. „Daarbij hebben producenten niets aan slechthorende consumenten”, zegt Remy. Als zijn verwachting klopt en de regel nog dit jaar kan worden aangenomen, is de kans groot dat die binnen één à twee jaar van kracht wordt, in plaats van de gebruikelijke drie jaar of langer.

Als dat lukt, laat dat zien hoe snel de Europese regeldraaimolen kán werken. Of daarmee de kans op blijvende gehoorschade vermindert, is nog maar de vraag. Ineke Vogel, onderzoekster van het Erasmus MC, promoveerde vorig jaar op het gedrag van jongeren die naar muziek luisteren. „Ik heb mijn twijfels of zo’n waarschuwingsknop werkt”, zegt ze. „Ik ben bang dat jongeren gewoon op ok drukken en doorgaan met waar ze mee bezig waren. De meeste jongeren weten wel dat harde muziek schadelijk is. Maar ze denken dat ze zelf geen risico lopen, want ze vinden dat zíj niet te lang naar te harde muziek luisteren. Bovendien denken veel jongeren, wie dan leeft, wie dan zorgt.”

Eén keer je mp3-speler te hard zetten hoeft ook niet meteen tot ernstige gehoorschade te leiden (zie kader). De meeste jongeren die audioloog Jan de Laat spreekt, hebben hun gehoor gedurende een langere periode met grote regelmaat blootgesteld aan te harde muziek: „Vaak is het een mix van de hele dag luisteren naar een mp3-speler die hard staat én elk weekeinde naar een concert of de discotheek gaan.”

Beperking van het volume van mp3-spelers neemt een structurelere oorzaak niet weg: gehoorschade maakt weinig indruk op jongeren, omdat het een abstract probleem is – tot je er last van krijgt. Tweede Kamerlid Sabine Uitslag (CDA) vindt dat jongeren daarom beter voorgelicht moeten worden over de risico’s van harde muziek. Vorige week nam de Tweede Kamer haar motie aan, waarin ze minister Rouvoet (Jeugd en gezin) oproept maatregelen te nemen tegen gehoorschade. „Jongeren slapen met die oortjes in. Ze moeten weten hoe kwetsbaar het gehoor is. Dat moet in het onderwijs geregeld worden, in de biologieles.”

Volgens onderzoekster Vogel is het moeilijk om het gedrag van jongeren in de risicogroep te veranderen. „Beschermende oordopjes gebruiken tijdens een concert vinden ze niet cool. En je kunt jongeren ook niet verplichten om gehoorbeschermers te gebruiken.”

Peter van Galen van Earproof denkt dat een positieve aanpak beter werkt. „De boodschap is nu: muziek is slecht voor je. Logisch dat jongeren recalcitrant worden en hun iPod lekker hard zetten. Muziek hoort erbij als je jong bent.” Geef subsidie voor oordoppen, zegt hij, maak ze hip: „Dan hebben oordopjes over tien jaar dezelfde status als de zonnebril: die heb je gewoon bij je.”